Formuła „całkowitość – jedność”, która określa boską androgynię, jest wyznaczana przez związek przeciwieństw: żeński – męski, widzialny – niewidzialny, niebo – ziemia, światło – ciemność, a także dobro – zło, stworzenie – zniszczenie, itd. Coincidentia oppositorum jest jednym z najbardziej archaicznych sposobów wyrażania paradoksu rzeczywistości boskiej. Jest obecne zarówno w symbolach, teoriach i wierzeniach odnoszących się do ostatecznej rzeczywistości, prapodstawy bóstwa, jak i w kosmogoniach tłumaczących dzieło stworzenia rozbiciem Jedności pierwotnej, w mitach o androgynizacji, w obrzędach orgiastycznych pociągających za sobą rozprzężenie zachowań człowieka i pomieszanie wartości, w mistycznych technikach jedności przeciwieństw. Wszystkie te mity, obrzędy i wierzenia mają na celu przypomnienie, że prapodstawa, bóstwo, ostateczna rzeczywistość daje się poznać jedynie jako tajemnica i paradoks.
M. Eliade analizując mity kosmogoniczne odkrywa, że wszystkie dają podwójne objawienie: z jednej strony objawiają w różnych wersjach biegunowość dwóch postaci boskich, powstałych z jednego i tego samego źródła i mających to samo przeznaczenie: połączyć się ze sobą w eschatologicznym illud tempus; z drugiej strony objawiają ową coincidentia oppositorum występującą u podstaw struktury bóstwa, które okazuje na przemian lub jednocześnie oblicze dobroczynne i straszliwe, twórcze i niszczycielskie, itp . Mit ujawnia więc strukturę bóstwa, które przerasta własne cechy i jednoczy w sobie wszystkie przeciwieństwa.
Pomimo, iż koncepcja, według której przeciwieństwa są przekraczane stanowi minimalną definicję bóstwa i wykazuje, do jakiego stopnia jest ono „czymś innym” niż człowiek, to jednak coincidentia oppositorum stała się podstawowym wzorem dla pewnej kategorii ludzi religijnych lub też pewnych form doświadczenia religijnego . Pojęcie coincidentia oppositorum było dla wielu filozofów podstawą spekulacji teologicznych i metafizycznych.
Przykładowo, dla Mikołaja z Kuzy coincidentia oppositorum, czyli zjednoczenie przeciwieństw i tajemnica Całości, było najmniej niedoskonałą definicją Boga. Jednym ze źródeł jego inspiracji było dzieło Pseudo-Areopagity. Jak powiedział Areopagita, połączenie przeciwieństw w Bogu stanowi tajemnicę .
Istnieją różnorakie sposoby, za pomocą których człowiek realizuje coincidentia oppositorum, jednoczenie przeciwieństw. Na przykład orgia, będąca symbolem regresji do tego, co bezkształtne i niewyraźne, gwałtownym pomieszaniem wszystkich form, innymi słowy: reaktualizowaniem chaosu sprzed stworzenia; będąca również próbą odzyskania stanu, w którym przeciwieństwa się spotykają, stanu pierwotnego braku zróżnicowania.
Z drugiej strony metody kontemplacji wschodniego ascety, czy mędrca, które mają doprowadzić do przywrócenia stanu rajskiej spontaniczności i wolności. Mistyk ów dąży do osiągnięcia stanu neutralności i doskonałej obojętności. Za pomocą ascezy i kontemplacji odtwarza on w sobie i na swój rachunek jedność pierwotną, która panowała przed stworzeniem; jedność, która nie oznacza chaosu, ale niezróżnicowany byt, który pochłania wszystkie formy.
Należy tu zaznaczyć, iż przekraczając przeciwieństwa nie zawsze osiąga się ten sam sposób istnienia. Między kontemplacją mistyka a orgiastycznymi obrzędami zachodzi ogromna różnica. Jednak wspólne jest dla nich to, że starają się przekroczyć jakąś sytuację szczegółową w celu obalenia danego systemu uwarunkowań i dojścia do „pełnego” sposobu istnienia.
Według Eliadego wszystkie mity i symbole, obrzędy i techniki mistyczne zawierające mniej lub bardziej wyraźnie coincidentia oppositorum, ujawniają przede wszystkim głębokie niezadowolenie człowieka z własnej kondycji. Człowiek czuje, że jest rozdarty i oddzielony: od „czegoś potężnego”, innym znów razem od stanu ponadczasowego, pierwotnego, przed nastaniem Czasu, przed nastaniem Historii . Wiele wierzeń zawierających coincidentia oppositorum wyraża tęsknotę za utraconym Rajem, stanem początku, w którym przeciwieństwa współistnieją ze sobą, a różnorodność istnieje w tej samej boskiej Jedni.
Pragnienie odzyskania tej utraconej Jedni zmusiło człowieka do pojmowania przeciwieństw jako uzupełniających się aspektów jednej i tej samej rzeczywistości. To z owych przeżyć egzystencjalnych, wywołanych koniecznością przekroczenia przeciwieństw, wzięły początek pierwsze dociekania teologiczne i filozoficzne. Misterium Całości jest integralnym składnikiem ludzkiego życia. Powraca pod różnymi aspektami na wszystkich płaszczyznach życia kulturalnego: zarówno w teologii mistycznej i w filozofii, jak też w mitologiach i w folklorach różnych ludów na całym świecie.