Etapy przesłuchania świadka

1. Etap czynności wstępnych.
2. Etap spontanicznych zeznań.
3. Etap pytań i odpowiedzi.
4. Etap czynności uzupełniających i końcowych.

Do punktu 1. Czynności wstępne.

Na tym etapie przesłuchania trzeba ustalić tożsamość świadka oraz przeprowadzić z nim niezobowiązującą rozmowę na tematy niezwiązane ze sprawcą, można rozmawiać o pogodzie, o psach, jeśli wiemy, że świadek jest właścicielem psa, o wędkarstwie itd. Celem tej rozmowy jest nawiązanie kontaktu, nici porozumienia – wykonuję swoją pracę, jestem zwykłym człowiekiem, nie jestem twoim wrogiem – stworzenie odpowiedniej atmosfery, jak również zorientowanie się w cechach osobowości świadka. Następnie należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypełnić część formalną protokołu przesłuchania świadka.

Do punktu 2. Etap spontanicznych zeznań.

Rozpoczyna się on od ogólnego pytania, „co świadkowi jest wiadome w danej sprawie”.

Po zadaniu tego pytania przesłuchujący powinien umożliwić świadkowi swobodną wypowiedź bez przerywania mu i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach nie związanych ze sprawą należy go naprowadzić na właściwy temat.

Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające oznaczenie niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki w relacji, zmiany w emocjach świadka

Do punktu 3. Etap pytań i odpowiedzi.

Rozpoczyna się on z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane pytania mogą mieć na celu:

• uzupełnienie zeznań, gdy świadek pominął jakieś okoliczności,
• sprecyzowanie wypowiedzi, która miała charakter ogólnikowy,
• kontrolę wypowiedzi.

Zadając pytania należy jednocześnie protokołować treść zeznań.

Do punktu 4. Etap czynności końcowych.

Należą do nich:

• zapoznanie świadka z protokołem (odczytanie lub umożliwienie odczytania osobistego),
• wprowadzenie poprawek i uzupełnień,
• podpisanie protokołu przez osoby uczestniczące w czynności,
• ewentualne pouczenie świadka o obowiązku zachowania w tajemnicy wiadomości uzyskanych podczas przesłuchania,
• uregulowanie finansowych należności świadka,
• podziękowanie za stawiennictwo i złożenie zeznań.

Specyfika przesłuchania świadka:

1. nieletniego (dziecka),
2. z udziałem osób trzecich.

Przesłuchanie dziecka rodzi szereg specyficznych problemów. Dziecko bywa cennym świadkiem, dostarczaj ącym wiarygodnego materiału dowodowego, jeżeli zostanie przesłuchane w sposób właściwy dla jego poziomu umysłowego, rodzaju osobowości i odczuć moralnych.

Wynika z tego oczywista potrzeba angażowania biegłych psychologów przy przesłuchaniu dziecka, a także konieczność odpowiedniego fachowego przygotowania pracowników śledczo – sądowych, mających przesłuchiwać dzieci lub oceniać ich relacje.

Przyjęcie właściwej taktyki, umożliwiającej uzyskanie szczerych i prawdziwych informacji oraz zapobiegającej wywarciu ujemnego wpływu na psychikę dziecka, uwarunkowane jest poznaniem dziecka przed rozpoczęcie właściwego przesłuchania. Ważne jest, aby znać źródła wad i zalet dowodu z zeznań tego typu świadka.

Ogólne reguły taktyczne przesłuchania dziecka wyrażają się w szczególności w następujących zasadach:

• przygotowanie się do przesłuchania obejmuje zebranie możliwie wszechstronnych informacji o dziecku (małoletnim);
• na przesłuchanie decydować się wyłącznie wówczas, gdy można tej czynności poświęcić należytą ilość czasu;
• etap wstępnej rozmowy powinien doprowadzić do rzeczywistego nawiązania kontaktu obu stron. Przesłuchujący musi już w tej fazie dostosować swoje słownictwo do poziomu intelektualnego dziecka. Nieraz wymaga to uprzedniego dokładnego opracowania zwrotów j ęzykowych, które z jednej strony byłyby zrozumiałe dla przesłuchiwanego, a z drugiej strony zachowywały sens prawniczy;
• relacja spontaniczna u małoletniego (dziecka) często rozwija się powoli i z oporem. Nie należy dziecka ponaglać ani strofować, lecz życzliwym słowem okazać zainteresowanie i zachęcić do wypowiedzi. Nie należy okazywać zniecierpliwienia, nieufności, ironii czy irytacji;
• pytania należy formułować w sposób całkowicie zrozumiały, bez żargonowych prawniczych zwrotów, a trudniejsze słowa zastępować lub uzupełniać opisem. Należy starać się o utrzymanie atmosfery nieskrępowania, nadaj ąc pytaniom i odpowiedziom charakter rozmowy.

Istotnym zagadnieniem jest odpowiednie protokołowanie zeznań małoletniego świadka. W szczególności nie należy opisowego stylu relacji przekształcać w protokole na syntezy niezrozumiałe dla zeznającego bądź będące wynikiem interpretacji lub wynikowego kojarzenia faktów ze strony przyjmowanego zeznania. Należy zrozumiale dziecku objaśnić, dlaczego spisuje się protokół i jakie jest jego znaczenie. Protokół powinien także zawierać w dosłownym brzmieniu treść pytań kierowanych do dziecka po to, aby osoby zapoznające się z nim (sędzia, strony) mogły ocenić, czy pytanie było właściwie sformułowane.

Przedstawione zasady nie są regułami, od których nie ma wyjątków. Czasem małoletni odznacza się znaczną swobodą, inteligencj ą, pewnością siebie, co w połączeniu ze szczerością czyni zeń wartościowego świadka mogącego – jako źródło dowodowe – zdystansować wielu dorosłych.

Elementy oceny zeznań.

Każde zeznanie, a zwłaszcza to, które budzi jakieś wątpliwości, przed oceną jego wartości i wykorzystaniem powinno być odpowiednio sprawdzone. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji przez organ ścigania w postępowaniu przygotowawczym, jak i do podjęcia decyzji przez sąd.

Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu:

• stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu,
• wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych,
• ustalenie prawdy o badanym zdarzeniu,
• ustalenia, czy istniej ą dostateczne podstawy do sporządzenia aktu oskarżenia,
• podjęcia decyzji o umorzeniu.

Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrzeganie już w trakcie zapamiętania ulega przetworzeniu oraz, że zapamiętany zostaje jednocześnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska.

Dla oceny zeznań mają znaczenie:

• osobowość świadka,
• znajomość właściwości psychicznych świadka,
• czas jaki upłynął od zdarzenia do zeznania,
• zainteresowania świadka,
• inteligencja świadka,
• wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka.

Ocena zeznań winna być wszechstronna.

Policjant odstępuje od przesłuchania świadka, w szczególności w przypadku pokrzywdzonego cudzoziemca przebywającego czasowo na terenie Polski, gdy zajdą okoliczności, o których mowa w art. 316 § 3 kpk. Kierując bezpośrednio do sądu wniosek o przesłuchanie świadka, policjant uzasadnia istnienie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania świadka na rozprawie.

Jeżeli w toku prowadzonego przez policjanta przesłuchania okaże się, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, czynność należy dokończyć wówczas, gdy nie utrudni to lub nie uniemożliwi przesłuchania świadka przez sąd.

Znaczenie zeznań w procesie karnym.

Zeznania świadka wykorzystuje się przede wszystkim w celach dowodowych, jako dowody winy lub niewinności podejrzanego.

Przy pomocy zeznań świadka można ustalić dane o podejrzanym, w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przeciwko nieletnim zeznania świadków wykorzystywane są do ustalenia warunków środowiskowych nieletniego.

Zeznania świadków mogą też pozwolić na ujawnienie nowych przestępstw lub innych sprawców.

Podstawowa i pomocnicza dokumentacja z przesłuchania świadka.

Podstawową formą utrwalania zeznań świadka jest protokół z przesłuchania świadka. Obowiązek jego sporządzenia wynika z art. 143 § 1 pkt 2 kpk.

Wypowiedzi świadka rejestruje się w protokole możliwie dokładnie, bez zmiany ich treści. Dokładność nie jest jednakże równoznaczne z ujęciem w pisemną formę wszystkiego, co mówi przesłuchiwany świadek. Do protokołu wciąga się tylko te okoliczności, które są istotne dla danej sprawy karnej. Protokół powinien być napisany językiem zrozumiałym z pominięciem gwary i żargon. Dosłowne zwroty użyte przez świadka należy przytoczyć tylko wówczas, gdy sposób wyrażania świadka ma istotne znaczenie. Treść zeznań należy formułować w pierwszej osobie czasu przeszłego.

Wulgaryzmy protokołuje się wówczas, gdy wyczerpuj ą one znaczenie przestępstwa. W razie potrzeby należy również odnotować szczególne reakcje świadka na zadawane pytania.

Elementy, jakie powinien zawierać protokół określa art. 148 kpk. Z treści art. 147 § 1 kpk wynika, że przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynnościach.

Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przykład zapisu dźwięku staje się załącznikiem do protokołu – art. 147 § 3 kpk.

Przypadki i zasady utrwalania czynności procesowych za pomocą urządzenia rejestrującego określa art. 147 kpk oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 02.06.2003 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów.