Preambuła Konstytucji gwarantuje funkcjonowanie systemu w ramach pomocniczości (wspólnoty lokalne mogą się do tego odnosić). Artykuł 16 samorząd wypełnia zadania władzy publicznej, RP gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy (zapis z 1989 roku).
Ósmego marca 1992 roku wprowadzono odrębny rozdział VI pod tytułem samorząd terytorialny. Określono samorząd jako podstawowa formę organizacji życia w gminie zaspokajające zbiorowe potrzeby społeczności lokalnej. Gmina posiada osobowość prawna oraz wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym na zasadach określonych przez ustawę.
Mała Konstytucja była to ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach władzy ustawodawczej a wykonawczej RP oraz o samorządzie terytorialnym. Siedemnastego października 1992 roku wpisano rozdział V, według którego samorząd terytorialny jest podstawowa formą organizacji lokalnego życia publicznego i w ramach ustaw wykonuje istotną część zadań publicznych – oczywiście, z wyłączeniem zastrzeżonych kompetencji administracji rządowej.
Drugiego kwietnia 1997 roku – artykuł 15, ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizacje władzy publicznej. Nakaz ustawodawcy dla ustawodawczego kształtowania podziału terytorialnego państwa z uwzględnieniem więzi społecznych, gospodarczych, kulturowych tak, aby zapewniał jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych. Artykuł 16 samorząd uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej.
Władztwo– możliwość realizowania zadań i podejmowania decyzji administracyjnych, ustawowo przyznane.
Artykuł 16, w obszarze zadań publicznych własnych jednostki sprawują władztwo samodzielnie, we własnym imieniu, a w sprawach zleconych niesamodzielnie, a imieniu państwa.
Osobowość prawna – jest to przymiot nadawany z mocy prawa, a oznaczający możliwość występowania w stosunkach z innymi podmiotami (organy administracji rządowej, osoby cywilne i fizyczne) we własnym imieniu, na własny rachunek i na własna odpowiedzialność. Może być podmiotem praw i obowiązków w sferze majątkowej.
1990 rok – przyznawała gminie osobowość prawną, a w Małej Konstytucji odniesiono do jednostek samorządu terytorialnego.
1997 rok – artykuł 165 ustęp 1, Jednostki samorządu terytorialnego maja osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.
Gwarantowanie samodzielności finansowej- (dochody, wydatki, uchwalanie budżetu)
1992 – artykuł 73, dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne tych jednostek, subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
1997 – artykuł 167 ustęp 4, dotacje, subwencje i dochody własne. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następowały wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.
Zasada odpowiedniości (artykuł 167, ustęp 1)- zmiana podziałów w dochodach publicznych między samorządem a władzą rządową dostosowany do przypadających im zadań.
Władztwo dochodowe – artykuł 168, jednostki samorządu terytorialnego maja prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie ustalonym w ustawie.
Władztwo organizacyjne- możliwość samodzielnego kształtowania struktur wewnętrznych administracji.
1992- artykuł 71, jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania za pośrednictwem swoich organów stanowiących i wykonawczych, swobodnie określając w granicach ustaw swoje struktury wewnętrzne.
Artykuł 169- wykonywanie zadań za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych, odesłanie do ustaw (tryb wyboru organów, sposób powoływania itp.), ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają ich organy stanowiące w granicach ustaw.
Nadzór nad samorządem terytorialnym-
1992 – artykuł 74, nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa.
1990 – artykuł 171, granice nadzoru w zakresie kryterium (wyłącznie legalności czyli zgodności z prawem) podmioty uprawnione do nadzoru (prezes RM, wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych Regionalne Izby Obrachunkowe), rozwiązania organu stanowiącego samorządu terytorialnego może dokonać Sejm na wniosek prezesa RM w przypadku rażącego naruszenia Konstytucji lub ustawy.
Ochrona sądowa jednostek samorządu terytorialnego
Artykuł 165, ustęp 2- samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sadowej.
Artykuł 166- Naczelny Sąd Administracyjny rozpatruje spory kompetencyjne miedzy organami samorządu terytorialnego a administracji rządowej.
Możliwość zwrócenia się do trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o wydanie orzeczenia
Zgodność ustaw, umów międzynarodowych z konstytucją – artykuł 188, 191, zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, przepisów prawa wydane przez centralne organy administracji rządowej o zgodność z konstytucją itp.
GMINA
Gmina jest to lokalna wspólnota samorządowa, która skupia mieszkańców – żeby być członkiem tej wspólnoty wystarczy mieszkać na terenie danej gminy – więcej wymogów nie ma.
Dwudziestego siódmego maja 1990 roku odbyły się pierwsze wybory do władz gmin w postkomunistycznej Polsce.
Było wtedy 2478 gmin.
1.01.1990 – funkcjonowała sama gmina.
O samorządzie terytorialnym 8.03.1998, nazwa zmieniona ustawą 29.12.1998 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem reformy ustroju państwa.
Gmina uzyskuje osobowość prawną- jest jednostka samodzielną, gwarantują ochronę prawną, wykonywanie zadań w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Ma możliwość kształtowania własnych dochodów, własnego budżetu i posiadania majątku.
Rada Ministrów- kompetencja dotycząca granic, powołania, nazwy, siedziby władz gminnych w drodze rozporządzenia po konsultacji z mieszkańcami.
Rada gminy nie ma możliwości zmienić nazwę, siedziby rady gminy, ale może kierować postulaty do Rady Ministrów.
Ustawy kompetencyjne:
17.05.1990 – ustawa o podziale zadań i kompetencji w określonych ustawach szczegółowych pomiędzy organami gminy a organami administracji rządowej oraz zmianie niektórych ustaw.
Państwo oddaje cześć zadań na rzecz gminy, zadania przekazane w formie innych ustaw.
Artykuł 6 – do zakresu zadań należą sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone na rzecz innych podmiotów.
Artykuł 7,8 – zadania dzielimy na własne i zlecone. Łączy je podmiot (organy gminy realizują te zadania), charakter publiczny, a różni sposób w jaki trafiły te zadania go gminy.
Porozumienie – z organami administracji rządowej (wojewoda, urzędy rejonowe)
- miedzy powiatem a gminą
- musi być zawarta droga finansowania
- przejmowanie zadań wymaga zgody Rady Gminy